نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی، جامعه المصطفی العالمیه قم، قم، ایران
چکیده
شاهنامۀ فردوسی یکی از ارجمندترین آثار ادب و فرهنگ ایرانزمین است که نه تنها داستان پهلوانی ها و غرور ملّی ایرانیان را بیان میکند، بلکه آکنده از حکمت ها، اسطوره ها، باورها و نیز منعکس کنندۀ فرهنگ و شیوۀ زندگی مردمانی است که در زمان های دور در ایران میزیسته اند. بازتاب آیین هایی چون مهرپرستی و زرتشتی در شاهنامه، با توجّه به اینکه از ادیان قدیم ایرانیان بوده اند، کاملاً طبیعی است. اما در این میان حضور ردّ پای آیینهای کهن و گستردهای چون شمنیسم که کیلومترها دور از خاک ایران رواج داشته اند، تعجّب برانگیز است. آنچه در این مقاله آمده تلاشی است برای نشان دادن وجوه شباهت یا اشتراک برخی مناسک و باورهای شمنی با آنچه در شاهنامه بهعنوان سند ملّی ایرانیان آمده است. بدین منظور پنج مورد از مناسک و باورهای مشترک یا نزدیک به هم ذکر شده است. بر اساس این شباهت ها گمانه زنی هایی در مورد چرایی این مشابهت ها نیز بیان شده که نیازمند تحقیق و تفحّص بیشتر و مطالعات عمیقتر در این زمینه است. ممکن است در بازیابی پیشینۀ تاریخی و اعتقادی ایرانیان در زمانهای دور و پیش از مهرپرستی و... راهگشا باشد.
کلیدواژه‌ها
- آبادی باویل، محمد (1350)، آیینها در شاهنامه فردوسی، تبریز: دانشگاه تبریز.
- اشپولر، برتولد (1351)، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میر آفتاب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- اقبال آشتیانی، عباس (1341)، تاریخ مغول (از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری)، ج1، تهران: انتشارا.ت امیرکبیر.
- الیاده، میرچا (1388)، شمنیسم، فنون کهن خلسه، ترجمه محمد کاظم مهاجری، تهران: ادیان.
- بیانی، شیرین (1370)، دین و دولت در ایران عهد مغول، ج1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- پلیو، پل (1350)، تاریخ سری مغولان، ترجمه شیرین بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
- جوینی، علاءالدین عطاملک (1329)، تاریخ جهانگشا، به اهتمام قزوینی، لیدن: مطبعه بریل.
- عدنانی، مسعود (بهار 1384)، «آیینهای شمنی و شاهنامه»، نامه پارسی، سال دهم، ش1: ص 61-70.
- عرب، زهرا (دی 1376)، «دین نزد مغولان»، مجله کیهان فرهنگی، ش 138، ص 22-25.
- فردوسی، ابوالقاسم (1381)، شاهنامه فردوسی، بر اساس نسخه 9 جلدی چاپ مسکو، زیر نظر ی. ا. برتلس، تهران: ققنوس .
- فیاض، ابراهیم و اصغر ایزدی جیران (1390)، «یاللی، حرکت و معنا در یک رقص آذربایجانی»، پژوهش‌های انسانشناسی ایران، سال1. ش1، ص 9-33.
- مفتاح، الهامه (1381)، «شامان گرایی و دین مغولان»، مجله فرهنگ، ص139-188.
- مورگان، دیوید (1371)، مغول‌ها، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
- همدانی، رشیدالدین فضل الله (1338)، جامع التواریخ، به تصحیح بهمن کریمی، تهران: انتشارات اقبال.
)