نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی علوم تربیتی دانشکدۀ هدی قم، قم، ایران
2 استادیار مجتمع آموزش عالی زبان، ادبیّات و فرهنگ قم، قم، ایران
چکیده
این مقاله به تحلیل و بررسی جایگاه خرد و عقل در شاهنامه فردوسی پرداخته است. در شاهنامه، خرد به‌عنوان یک نیروی راهنما و تعیین‌کننده در سرنوشت انسان‌ها و سرنوشت دنیای پهلوانی به تصویر کشیده می‌شود. خرد نه تنها در تصمیمات فردی و اجتماعی شخصیت‌های شاهنامه نقشی کلیدی ایفا می‌کند، بلکه در تعادل میان قدرت، عدالت، و اخلاق نیز نقش‌آفرینی می‌کند. فردوسی از خرد به عنوان معیار اصلی برای تمیز میان درست و نادرست، خیر و شر، و قدرت و فساد استفاده می‌کند. در این مقاله به تحلیل موارد مختلفی که خرد در داستان‌های شاهنامه به کار گرفته شده است، پرداخته می‌شود و نقش آن در شکل‌گیری هویت ملی و اخلاقی ایرانیان مورد بررسی قرار می‌گیرد. هدف این پژوهش روشن ساختن اهمیت عقل در ساختار اخلاقی و اجتماعی شاهنامه است و اینکه چگونه فردوسی با تأکید بر خرد، نه تنها به آموزش و رشد فردی توجه داشته، بلکه به مفهوم جهانی عدل و حکمت نیز پرداخته است. فردوسی در شاهنامه از خرد به‌عنوان نیرویی والاتر و معیاری برای هدایت انسان به سمت تصمیمات درست و حکمت‌آمیز استفاده می‌کند. خرد در شاهنامه نه فقط یک ابزار فکری، بلکه نماد قدرت اخلاقی و اجتماعی است که بسیاری از شخصیت‌های شاهنامه به‌ویژه شاهان و قهرمانان در مواقع مختلف زندگی خود به آن تمسک می‌جویند.
کلیدواژه‌ها
- زریاب، علی (1382)، فردوسی و فلسفه حکمت عملی در شاهنامه، تهران: پارسه.
- سجادی، محمد (1388)، خرد و اخلاق در شاهنامه: مطالعه ای تحلیلی، تهران: کمال.
- شجاعی، اسماعیل (1379)، فلسفه و حکمت در شاهنامه، تهران: انتشارات پیام نور.
- عابدی، مرتضی (1392)، دین، سیاست و خرد در شاهنامه، تهران: روزنه.
- علی اکبری، رضا (1390)، پژوهشی در مفاهیم عقل و خرد در شاهنامه فردوسی، مجله تحقیقات فرهنگی، ش 18، ص 48-61
- غفاری، محمدرضا (1385)، خرد و عقل در ادب فارسی، تهران: امیرکبیر.
- محمودی، فاطمه (1396)، جایگاه عقل و خرد در آثار فردوس،. فصلنامه ادبیات ایران، ش 45، ص 110-125.
- میرزاده، حسن (1393)، نقش خرد در تصمیم گیری های شاهان و قهرمانان شاهنامه، مجله زبان و ادبیات فارسی، ش 32، ص 56-72
)