نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی، جامعه المصطفی العالمیه قم، قم، ایران
2 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران، تهران، ایران
چکیده
شاهنامۀ فردوسی و کوشنامه اثر ایرانشاه بن ابی‌الخیر، از برجسته‌ترین آثار حماسی ادب فارسی و جهان به شمار می‌روند که علاوه بر داشتن ارزش‌های هنری و حماسی، سندی معتبر از هویت، فرهنگ و ساختار اجتماعی فارسی‌زبانان در دوران کهن محسوب می‌شوند. این آثار، بستری برای بازتاب سیمای زنان و نقشی که آن‌ها در ساختار اساطیری، پهلوانی و تاریخی ایفا کرده‌اند، فراهم می‌آورند. هدف از این پژوهش، بررسی تطبیقی بازشناساندن هویّت زنان در شاهنامه و کوشنامه است. در این مطالعه تلاش شده است تا با تحلیل نقش‌ها و تأثیرگذاری‌های متفاوت زنان در این دو اثر، جلوه‌های متنوعی از هویت زنان در مقاطع اساطیری، پهلوانی و تاریخی روشن گردد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نقش زنان در شاهنامه و کوشنامه به یک شکل نیست؛ بلکه هر کدام در بستری متفاوت از لحاظ فرهنگی، اجتماعی و داستان‌پردازی حضور یافته و تأثیرات خاص خود را در روند روایت‌ها و تحوّل داستان‌ها داشته‌اند. در این پژوهش به بررسی توانمندی‌ها و محدودیت‌های شخصیت‌های زن پرداخته شده و میزان اثرگذاری آن‌ها در شکل‌گیری حوادث، بازتاب مسائل اجتماعی و فرهنگی، انعکاس نگرش جامعه به هویت و جایگاه زنان مورد تحلیل قرار گرفته است.
کلیدواژه‌ها
- بهار، مهرداد (1383)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: پیوند نو.
- ریاحی، محمد امین (۱۳۸۰)، فردوسی، تهران: طرح نو.
- هاشمی، محمود (۱۳۷۰)، «مقام زن در شاهنامه فردوسی»، مجلۀ دانش، ش27، ص 57-95.
- ساکایی، محمد یونس طغیان (۱۳۸۸)، پله‌هایی بر کاخ بلند، کابل: انتشارات سعید.
- رنجبر، احمد (۱۳۷۹)، جاذبه‌های فکری فردوسی، تهران: امیر کبیر.
- فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، چاپ سوم، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
- سیاقی، محمد دبیر (۱۳۷۰)، چهره زن در شاهنامه، گردآورنده علی دهباشی، فردوسی و شاهنامه (ص۱۲۳-۱۶۳) تهران: موسسه مدبر
- ابن ابی‌الخیر، ایرانشان (۱۳۷۷)، کوشنامه، به تصحیح جلال متینی، تهران: علمی.
- بشیری، علی‌اصغر (۱۳۹۸)، «ارتباط منظومۀ کوشنامه با پادشاهان کوش در هزارۀ قبل از میلاد در آفریقا»، مجلۀ آینه میراث، 17(65)، 181-202.
- خالقی مطلق، جلال (۱۳۸۶)، «شاهنامه برای ایرانیان، تاریخ است نه افسانه»، مجلۀ رودکی، (15)، 179-176.
- صفا، ذبیح‌الله (۱۳۷۴)، حماسه سرایی در ایران، تهران: فردوس.
)