نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی، جامعه المصطفی العالمیه قم، قم، ایران
2 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی، جامعه المصطفی العالمیه قم، قم، ایران
چکیده
مغولان پیرو مذهب شمنی، از مذاهب بدوی و قدیمی بودند که پیشینۀ آن حداقل به دورۀ پارینه سنگی می‌رسد. اقوا‌می بسیار خرافی و معتقد به سحر و جادو و روح بودند. شمن‌ها به خدای نادیده یکتا ایمان داشتند، اما در کنار آن آسمان و مظاهر آن را هم می‌پرستیدند. مغولان در زمینه مذهبی، به طور کلی افراد سختگیری نبودند و پس از ورود به ایران و تسلّط بر آن در قرن هفتم، برخی از آنها دین خود را تغییر دادند. گذشته از اینکه آنان از قدرت‌های روحانی می‌ترسیدند و شاید از این رو با دین مردمان این سرزمین کاری نداشتند، شاهنامۀ فردوسی از جمله آثار مهم و قابل تأملی است که دربردارندۀ رسوم، شیوۀ زندگی، باورها و حکمتهای مردم روزگاران کهن ایران است و بازتاب آیینهای باستانی ایران چون مهرپرستی و زرتشتیگری به وضوح در آن دیده می‌شود. در این مقاله بخشی از مشابهت‌های مربوط به آیینها و باورهای یاد شده در شاهنامه فردوسی با آیینهای شمنی مغولان تطبیق داده شده است که میتواند مقدمهای ارزشمند برای پژوهشهای بیشتر پژوهشگران از جمله حوزه های دین پژوهی و اسطوره پژوهی باشد.
کلیدواژه‌ها
- آبادی باویل، محمد (1350)، آیینها در شاهنامه فردوسی، تبریز: دانشگاه تبریز.
- اشپولر، برتولد (1351)، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میر آفتاب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- الیاده، میرچا (1388)، شمنیسم، فنون کهن خلسه، ترجمه محمد کاظم مهاجری، تهران: ادیان.
- بیانی، شیرین (1370)، دین و دولت در ایران عهد مغول. ج1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- پلیو، پل (1350)، تاریخ سری مغولان، ترجمه شیرین بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
- حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1387)، دیوان حافظ، تصحیح غنی و قزوینی، تهران: نشر نگاه.
- عدنانی، مسعود (بهار 1384)،«آیینهای شمنی و شاهنامه»، نامه پارسی، سال دهم، ش1، ص 61-70.
- عرب، زهرا (دی 1376)، «دین نزد مغولان»، مجله کیهان فرهنگی، ش 138، ص 22-25.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1381)، دیوان اشعار، تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، تهران: نشر نگاه.
- فردوسی، ابوالقاسم (1381)، شاهنامه، بر اساس نسخه 9 جلدی چاپ مسکو، زیر نظر ی. ا. برتلس، تهران: ققنوس.
- فیاض، ابراهیم و اصغر ایزدی جیران (1390)، «یاللی، حرکت و معنا در یک رقص آذربایجانی»، پژوهشهای انسانشناسی ایران، سال1، ش1، ص 9-33.
- مفتاح، الهام (پاییز 1381)، «شامان گرایی و دین مغولان»، مجله فرهنگ، ص139-188.
- همدانی، رشیدالدین فضل الله (1338)، جامع التواریخ، به تصحیح بهمن کریمی، تهران: انتشارات اقبال.
)