نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• جان علی قیام ¹
• مجید جعفری ²

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی، جامعه المصطفی العالمیه قم، قم، ایران

² استادیار مجتمع آموزش عالی زبان، ادبیّات و فرهنگ قم، قم، ایران

چکیده

تقابل عقل و واژه عشق در ذهن و تاریخ ادبیات همواره انسان را به خود مشغول داشته و از منظرهای گوناگون به آن پرداخته شده است. هر یک از این دو در ذهن اندیشمندان گاهی به سود دیگری به کنار می‎رود تا سبب پررنگ‎تر شدن و اهمیت آن شود. گاهی آن‎ها را دو پاره یک کره می‎دانند که دایرۀ فردیت و وحدت را به ثمر می‎رساند. پژوهش حاضر با رویکردی روان شناسانه به روش تحلیلی- توصیفی با تأکید بر مفهوم عشق به یکی از مؤلّفه های پیونددهنده عقل و عشق در داستان زال و رودابه پرداخته است. نیاز عشق و تعلق و نیاز به آزادی در شخصیت زال پر رنگ است و بخش بزرگی از ظرف نیاز قدرت او نیز با همین نیازها پر می‎شود. بنابر این او سعی دارد تا رابطه اش را با بزرگان خراب نکند و بدون آن که به آزادی و خواسته های آن آسیب زده باشد به خواستۀ خود نیز برسد. به عبارتی با تأمل، مذاکره و آگاهی دادن فرصت می‎دهد تا دیگران به انتخاب خود دنیای مطلوب‎شان را تغییر دهند. به نظر می‎رسد علی‎رغم حاکم بودن اندیشۀ تقدیر بر روی داده های شاهنامه، عشق در داستان‎های عاشقانۀ آن شادی آفرین است و به وصال می انجامد؛ چرا که عنصر انتخاب نقشی پررنگ دارد. واقعی بودن معشوق و وصال در این داستان زال و رودابه احتمال کارکرد تربیتی‎شان را در امر واقعیت درمانی بالا می‎برد. رفتار هر شش شخصیت برجستۀ این داستان  تعهد و تدبیر و عادت مخرب  متفاوت وجود دارد. از آن جا که در زبان نمی‎توان دو واژه را صد در صد برابر هم دانست، تعهد عنصری است که از یکسو بازوی خود را به دست عقل و از سویی به دست عشق داده است. بنابراین با تکیه بر این داستان می‎توان تعهد را به عنوان یکی از مؤلّفه های پیونددهنده عقل و عشق دانست.

کلیدواژه‌ها

• عقل
• عشق
• زال و رودابه
• شاهنامه