نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استاد همکار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی، جامعه المصطفی العالمیه قم، قم، ایران.
چکیده
عوامل تأثیرگذار در زیباشناسی ادب فارسی در بدیع سنّتی به دو بخش عوامل لفظی و معنوی تقسیم میشود. در بخشِ معنوی، یکی از ابزارهای زیاشناسی، مفاخره است. گرچه فخر فروختن در حالتِ عادی صفتی نکوهیده است، اما در زبانِ شعر و ادب که عرصۀ تخیلات شاعرانه و هماوردیِ رقیبان است، این صفت از محاسن شمرده می شود. به همین دلیل از آغازِ شعر پارسی، مفاخره به شیوه های گوناگون در آثارِ شاعران به چشم می آید. محتوای این گونه مفاخرات نیز متفاوت است. به عبارتِ بهتر گاهی فخر به حسب و گاهی به نسب و ... است. یکی از شاعرانی که در این عرصه وارد شده و از این ابزار در زیباتر شدنِ سروده هایش بهره گرفته است خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی، شاعر قرن هشتم، است. او به واسطة چیزهای مختلفی فخر فروخته است؛ از جمله: فخر به سخندانی، فخر به بی تعلّقی به دنیا و عقبی، فخر به حکمت آمیز بودنِ اشعارش، فخر به عنایتِ الاهی در حقش، فخر به جهانگیر بودنِ اشعارش و... . در این مقاله سعی شده است برخی از فخریات حافظ، به ویژه در حوزة سخندانی، بررسی گردد.
کلیدواژه‌ها
- حافظ، شمس االدین محمد(1362)، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، چاپ دوم، تهران: انتشارات خوارزمی.
- حافظ، شمس االدین محمد(1370)، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: اسما.
- خرمشاهی، بهاءالدین(1384)، ذهن و زبان حافظ، چاپ هشتم، تهران: انتشارات ناهید.
- دهخدا، علی اکبر(1377)، لغت نامه، ج 11، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- زرین کوب، عبدالحسین(1386)، با کاروان حله، چاپ پانزدهم، تهران: نشر علمی.
- شفیعی کدکنی، محمد رضا(1386)، زمینة اجتماعی شعر فارسی، تهران: نشر اختران.
- کزازی، میرجلال الدین(1384)، آب و آیینه، چاپ اول، تهران: انتشارات آیدین
)