نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی، جامعه المصطفی العالمیه قم، قم، ایران
چکیده
این مقاله برای تأمین دو هدف به نگارش درآمد: نخست، مطالعه و بررسی شباهتها و تفاوتهای فکری و ادبی دو تحمیدیۀ مهم ادب عرفانی (حدیقه و منطق الطّیر) به منظور درک دقیقتر آرا و اندیشههای دو عارف. دوم، کشف عناصر زیبایی شناسی ادبی آنها در نحوۀ پردازش اندیشههای عرفانی در تحمیدیههایشان. در تحقیق پیشرو دو سطح فکری و ادبی دو تحمیدیه بر اساس دیدگاه ساختگریان مورد بررسی قرار میگیرد. حدیقۀ سنایی اثری پیشرو در منظومه سرایی ادب فارسی است و به دنبال آن منطقالطّیر نقش مکمل را بر عهده دارد. از جهاتی با حدیقه متفاوت است و سبک شخصی خود را داراست. دو پرسش در این تحقیق مطرح است: نخست آن که، چرا دو اندیشۀ همگرا، با تفاوتهای فکری مواجه میشوند؟ دوم آن که، آیا این تفاوتهای به وجود آمده، میتواند به وحدت محتوایی آنها، آسیب بزند؟ نتایج این تحقیق نشان میدهد، مَنِشِ عرفانی سنایی خردمدارانه تر و محتاطانه تر از عطّار است و عناصر ادب تعلیمی در حدیقۀ او غالبتر است. در مقابل، مَنِشِ عرفانی عطّار، شورانگیزتر و بیقرارانه تر است و عناصر هیجانات عاشقانه به همین دلیل در شعر او بیشتر دیده میشود. در حدیقه، خردِ اجتماعی بازرتر است و در منطق الطّیر، عشق و فردیت تظاهری بیشتر دارد. تفاوتهای موجود به دلیل اندیشۀ مسلّط توحید عرفانی بر آنها، به وحدت عقیدهشان آسیب نمیزند.
کلیدواژه‌ها
- اردشیر زاده، امیر محمّد و نیری، محمدیوسف (1398)، «بازتاب سبکشناسی اعلام منطقالطّیر عطّار و طبقه بندی آنها»، فصلنامۀ بهار ادب، سال دوازدهم، شمارۀ چهارم، صص 205-224.
- اسپرهم، داود و چمنی نمینی، زهرا (1393)، «مقایسۀ محتوایی مرصاد العباد نجمالدّین رازی و حدیقه الحقیقۀ سنایی»، کهننامۀ ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ چهار، صص 1-25.
- امیر عبیدینیا محمد و دلائی میلان، علی (1388)، «بررسی تقابلهای دوگانه در ساختار حدیقۀ سنایی»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی (پژوهش زبان و ادبیات فارسی) شمارۀ سیزدهم، صص 25-42.
- ایزوتسو، توشیهیکو (1383)، آفرینش، وجود و زمان، مترجم: مهدی سررشتهداری، تهران: مهراندیش.
- بساک، حسن (1399)، «سبکشناسی دیباچهها و تحمیدیههای متون نثر سبک عراقی»، ماهنامۀ تخصصی بهار ادب، سال سیزدهم، شمارۀ دوم. صص 51-68.
- حسن نژاد شیخ محمد، آزاده و ابراهیمی، مختار (2016)، بررسی و تحلیل سبک شناسی عناصر موسقیایی در حدیقۀ سنایی، ارائه شده در international conference on literature and linguistics
- حقجو، سیاوش و طاهری، سحر (1396)، «بررسی شیوۀ تحلیل شبکههای همنشینی کلید واژهها با تکیه بر غزل عطار»، فصلنامۀ تخصّصی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، شمارۀ نه، صص 52-66
- درّی، زهرا (1387)، شرح دشواریهایی از حدیقه الحقیقۀ سنایی، چاپ دوم، تهران: زوّار.
- ذوالفقاری، محسن و موسوی زهرا و خسروی علی (1397)، «بررسی فرمالیستی شعر ارغوان از هوشنگ ابتهاج در سه حوزۀ زبان، موسیقی و زیباشناسی»، سال دهم، شمارۀ 3، صص31-48.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392)، درآمدی به سبکشناسی نگاه عرفانی، تهران: سخن.
- ـــــــــــ (1396)، رستاخیز کلمات، درس گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورتگرایان روس، چاپ چهارم، تهران: سخن.
- شمیسا، سیروس (1389)، انواع ادبی، چاپ چهارم، تهران: میترا.
- ـــــــــــ (1378)، بیان و معانی، چاپ چهارم، تهران: فردوس.
- ــــــــــ (1375)، فرهنگ تلمیحات، چاپ پنجم، تهران: فردوسی.
- ــــــــــ (1380) کلیات سبک شناسی، چاپ ششم، تهران: فردوس.
- شفیعیکدکنی، محمدرضا (1376)، موسیقی شعر، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
- شهیدی، جعفر (1375)، شرح مثنوی، تهران: علمی و فرهنگی.
- طغیانی اسفرجانی، اسحاق (1376)، «ویژگیهای سبک حدیقۀ سنایی»، مجلۀ پژوهشی دانشگاه اصفهان، شماره‌های 2، صص 23-38.
- گوهرین، سیدصادق (1378)، منطق الطّیر(مقامات طیور)، چاپ پانزدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
- مدرس رضوی، محمدتقی (1381)، تعلیقات حدیقه الحقیقه، تهران: علمی.
- محمّد بهنام فر (1388)، «تحلیل ساختار و سبک مکاتیب سنایی»، دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزّهرا(س)، سال اوّل، شمارۀ 1، صص 1-31.
- محیالدین الهیقمشهای، حسین (1373)، گزیدۀ منطقالطّیر، تهران: علمی و فرهنگی.
- موسیزاده، معصومه و محمدزاده، مریم و صادقنژاد، رامین (1398)، گونههای طنز تمثیلی در حدیقۀ سنایی، فصلنامۀ تحقیات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر، شماره چهل و یک، صص 81 تا 104.
- ولک، رنه و وارن، آوستن (1382)، نظریۀ ادبیات، مترجم ضیاء موحد و پرویز مهاجر، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
- وحیدیان کامیار، تقی (1367)، وزن و قافیۀ شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- یاحقی، محمدجعفر (1369)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.
)