نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استاد همکار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی، جامعه المصطفی العالمیه قم، قم، ایران.
چکیده
بایزید بسطامی از عرفای نامدار در اواخر سدۀ دوم و آغاز سدۀ سوم هجری است که اقوال و حکایات فراوانی از وی و دربارۀ وی در متون مختلف نقل شده است. بایزید از جمله عارفانی است که به گفتۀ هجویری در کشفالمحجوب از سردستگان اصحاب سُکر محسوب میشود. علاوه بر کتاب النّورِ سهلگی و دستورالجمهورِ خرقانی که مختصِّ بایزید نوشته شده است، در کتابهای دیگر عرفانی نیز از این عارف بزرگ یاد شده است. عطّار نیشابوری از شاعران قرن ششم و اوایل قرن هفتم به عنوان یک شاعرِ عارف مسلک در خلال سرودههای عرفانی به مناسبت موضوع مطرح شده، حکایات و اقوالی را از عارفان و افراد معروف نقل کرده است؛ یکی از این عارفان که عطّار از وی اقوال و حکایات آورده، بایزید بسطامی است. در تذکرة الاولیا بیشترین تعداد حکایات از آنِ بایزید بسطامی است و این نشان از توجه خاصّ عطار به این عارف است. در پژوهش حاضر حکایات و اقوالی را که عطار در چهار مثنوی تعلیمیاش از این عارف نقل کرده و نکات عرفانی، اخلاقی و رفتاری که از بایزید در این حکایات آورده شده است از منظر معنایی تحلیل و بررسی شد. برخی از اندیشههای عرفانی بایزید در این حکایات و سخنان عبارتند از: فنا، توکّل، تسلیم، سُکر.
کلیدواژه‌ها
- ابونعیم اصفهانی،احمد بن عبدالله (1387)، حلیة الأولیا و طبقات الأصفیا، ج 10، چ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
- ابی نصر سرّاج، عبدالله بن علی (1914)، الّلمع فی التّصوف، مصحح رنولد الن نیکلسون. لیدن: بریل.
- ابونصر سراج، عبدالله بن علی (1388)، الّلمع فی التّصوف، تصحیح رینولد آلن نیکلسون، ترجمه مهدی محبّتی، تهران: اساطیر.
- پورنامداریان، تقی (1383)، دیدار با سیمرغ، چ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- خرقانی، احمد (1388)، دستورالجمهور فی مناقب سلطان العارفین ابویزید طیفور، به کوشش محمد تقی دانش پژوه و ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
- بقلی شیرازی، روزبهان (1973)، مشرَبُ الأرواح وَ هُوَ المَشهور بِهزار و یک مقام، بِتَصحیحه وَ قَدَّمَ لَهُ نظیف محرّم خواجه، استانبول: مَطبعة کُلّیة الآداب.
- سهلگی، محمد (1384)، کتاب النور فی کلمات ابی طیفور، ترجمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.
- شفیعیکدکنی، محمد رضا (1384)، دفتر روشنایی، مقدّمه بر دفتر روشنایی محمد سهلگی، تهران: سخن.
- عطار نیشابوری، فریدالدّین (1386 الف)، اسرارنامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.
- ــــــــــــ (1386 ب)، مصیبتنامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.
- ــــــــــــ (1387 الف)، منطقالطیر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.
- ــــــــــــ (1387 ب)، الهینامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.
- ــــــــــــ (1390)، تذکرة الأولیا، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوّار.
- ــــــــــــ (1339)، دیوان عطّار، با تصحیح و مقابله و مقدّمة سعید نفیسی، تهران: کتابخانة سنایی.
- فروزانفر، بدیع الزمان (1340)، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری، تهران: انجمن آثار ملّی.
- قشیری، عبدالکریمبن هوازن (1387)، رساله قشیریه، ترجمۀ ابوعلی عثمانی، با تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، تهران: زوّار.
- گوهرین، سید صادق (1367)، شرح اصطلاحات تصوّف، ج 1و3، تهران: زوّار.
- مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (1363)، شرح تعرّف لمذهبالتصوف، با مقدّمه محمد روشن، ج 2، تهران: اساطیر.
- هجویری، علی بن عثمان (1389)، کشفالمحجوب، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش.
)